Eind maart organiseerden Zilveren Kruis en Fitter Nederland een kennisbijeenkomst over de problemen, risico’s en uitdagingen die voortkomen uit onregelmatige diensten en nachtwerk. Aan de bijeenkomst namen 20 mensen van 12 verschillende organisaties deel. Allen met dezelfde vraag: hoe definiëren we de risico’s van dit type werk en wat kunnen we als organisatie doen om zowel de gezondheids- en veiligheidsrisico’s te verkleinen, als het welzijn en herstelvermogen van deze medewerkers te vergroten?
Effecten van een verstoord bioritme
In het ochtenddeel is dr. Alexander van Eekelen aan het woord. Hij is fysiologisch psycholoog en gepromoveerd op bioritme in relatie tot slaap en prestatievermogen. Hij legt uit wat verstoring van het circadiane ritme betekent. Wanneer je in de vroege morgen, late avond of in de nacht werkt, sta je op en ga je naar bed op tijden waar mensen niet op geprogrammeerd zijn. Je moet optimaal functioneren als je lichaam normaal gesproken in de ruststand wil en juist slapen als er allerlei prikkels zijn die bedoeld zijn om je wakker te houden.
Niet voor niks een vervelend gevoel want het is niet echt goed voor onze gezondheid, aldus Alexander. “Mensen zijn ontworpen als dagdieren en hebben tienduizenden jaren op die manier gefunctioneerd. Sinds het gebruik van kunstlicht, zo’n 150 jaar geleden, werd werken buiten daglichtmomenten mogelijk, wat economisch zeer interessant en lucratief is. Sindsdien groeide de hoeveelheid nachtwerk explosief. Evolutionair gezien kunnen wij mensen niet snel veranderen en zijn we dus fysiologisch niet goed toegerust om in de nacht wakker en alert te zijn, met alle gevolgen van dien.”
Waar hij op doelt zijn de negatieve effecten op de fysieke en mentale gezondheid: op de korte termijn zijn dat vermoeidheid, stemmingswisselingen, concentratieproblemen en een verstoord metabolisme. Op de lange termijn kan het leiden tot aanhoudende slaapstoornissen, diabetes type II en hart- en vaatziekten.
Werken mensen ’s nachts met gevaarlijke machines, complexe controlesystemen of moeten zij de weg op? Vermoeidheid en verminderde alertheid als gevolg van gebrekkig slapen en lang wakker zijn, leiden tot een handelingsbekwaamheid dat te vergelijken is met wanneer iemand meer dan het maximaal toegestane alcoholpromillage heeft2. Veiligheid is daarom een belangrijk item bij het beheersen van de negatieve gevolgen van onregelmatige diensten en nachtwerk. De derde categorie van problematiek is de impact die dergelijke diensten hebben op het privéleven. De onregelmatigheid en het overdag moeten slapen combineert moeizaam met een (jong) gezin. Ook het niet goed kunnen deelnemen aan sociale activiteiten of verenigingsleven zijn vaak genoemde belemmeringen in het welzijn van medewerkers in onregelmatige diensten.
Succes is maatwerk
In het middagdeel werd de focus verlegd van de probleemstelling naar oplossingen. Aan de hand van een model om risico’s te managen, werden de interventieniveaus en de samenhang daartussen verduidelijkt. Bij het eerste interventieniveau wordt onder ander gekeken welke globale verbeteringen er mogelijk zijn op het gebied van roosterergonomie, capaciteitsmanagement en het verloningstelsel. Dit is mogelijk op basis van bestaande onderzoeksresultaten en -inzichten. Voor meer maatwerk en voor andere interventieniveaus, zoals gedrag en werkcontext, is het essentieel om organisatiespecifieke gegevens te verzamelen, bleek uit twee cases die Fitter Nederland presenteerde.
De eerste casus liet zien hoe een grote organisatie een vitaliteitsprogramma voor de oudere, mannelijke doelgroep ontwikkelde omdat er werd aangenomen dat de negatieve impact van nachtwerk daar het grootst was. Uit de verzamelde data bleek dat er juist bij de jongere vrouwelijke medewerkers substantieel meer welzijns- en gezondheidswinst te halen viel. Deze opvallende uitkomst is gebruikt om de doelgroep van de interventie uit te breiden. Bij dit onderzoek werd de impact gemeten aan de hand van de herstelbehoefte, een belangrijke voorspeller voor functioneren en absenteïsme[1]. Daarnaast hebben de uitkomsten richting gegeven aan interventies, die hebben geleid tot een significant lagere herstelbehoefte en hoger herstelvermogen. In de andere casus werd de attitude van de medewerkers ten aanzien van het rooster onderzocht, met het oog op het behoud en werven van medewerkers. De uitkomsten hebben belangrijke sturingsinformatie opgeleverd voor de wijze van roosteren, het verloningsstelsel en het wervingsbeleid.
Kennis ontwikkelen en delen
Uit de vragen en verhalen van de deelnemers bleek dat managen van de risico’s en het welzijn van de medewerkers in het kader van duurzame inzetbaarheid en retentie een onderwerp is waar nog veel uitdagingen zitten. Organisaties hebben niet altijd een duidelijk beeld van hun specifieke situatie, problematiek en oplossingen daarvoor.
Zilveren Kruis en Fitter Nederland zijn daarom voornemens om een kennisnetwerk op te starten rondom deelname aan het programma Dag & Nacht Vitaal. In dit netwerk worden resultaten van onderzoeken gedeeld, probleemcases en good practices besproken en met elkaar geleerd over dit thema. De start van het netwerk staat gepland voor het najaar.
Meer informatie of aansluiten bij de volgende kennisbijeenkomst? Neem contact met ons op. www.fitternederland.nl/dag-nacht-vitaal
